VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel?

In 2006 riep premier Jan Peter Balkenende in de Tweede Kamer op tot meer handelsgeest, daadkracht en durf: “Die VOC-mentaliteit! Over grenzen heen kijken! Dynamiek!” Wat die VOC-mentaliteit eigenlijk inhoudt, onderzoeken we in de tentoonstelling VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel? Deze tentoonstelling toont in een kunstzinnige zoektocht het verschil tussen twee wereldbeelden, de VOC-mentaliteit versus het Molukse begrip sasi.
Wetenschappelijk medewerker Hubert Slings: “Om het verhaal dat we vertellen op een inspirerende manier te ervaren is de hele tentoonstellingsruimte door kunstenaar Dominique Latoel en tentoonstellingsontwerper Eric Goossens ingericht als kunstwerk. VOC-mentaliteit laat de bezoeker nadenken over de relatie met onze leefomgeving en de natuur. Wat is die VOC-mentaliteit eigenlijk? Kan het ook anders? Biedt sasi een alternatief?
De tentoonstelling VOC-mentaliteit - Wat is jouw aandeel? sluit aan op het Canonvenster VOC en WIC en is te zien in het Nederlands Openluchtmuseum vanaf 29 maart 2024.

Banda-eilanden
Bezoekers worden in de tentoonstelling meegenomen naar de Molukken. Daar vertelt de Molukse historicus Ron Habiboe over wat de Banda-eilanden in 1621 overkomt als de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) haar zinnen zet op het nootmuskaatmonopolie. Bandanezen handelen al lange tijd in deze nootmuskaatnoten, ook met Nederlanders. Voor de VOC is gelijkwaardige handel met de Bandanezen niet genoeg: ze wil het alleenrecht op nootmuskaathandel en eist dit met extreem geweld op.

VOC-mentaliteit of sasi?
Als eerste multinational zet de VOC (1602-1799) de toon voor het kapitalisme. Winstbejag en groeibehoefte geven de VOC-mentaliteit een vernietigende kracht. Onrecht, uitbuiting en roofbouw zijn het gevolg, met natuur en mensen als slachtoffer. We lopen inmiddels aan tegen de grenzen van de groei. Maar is er een alternatief?
Stel dat we een voorbeeld nemen aan de Molukse sasi-gedachte? Een mentaliteit waarbij leven in balans en respect voor de aarde centraal staat? Als de natuur op de Molukken overvraagd dreigt te worden, wordt een sasi uitgeroepen: een tijdelijke pauze voor het oogsten of vissen. Zo kan de natuur weer op adem komen en herstelt de balans. De sasi wordt uitgeroepen én weer opgeheven door iemand met verstand van zaken en daardoor natuurlijk gezag. Zowel uitroeping als soms ook opheffing krijgen de vorm van een feestelijk ritueel.

Kunstenaar Dominique Latoel
De tentoonstellingsruimte is ingericht door tentoonstellingsontwerper Eric Goossens en kunstenaar Dominique Latoel. Als Molukse kunstenaar met Alifuru-roots, streeft Dominique naar het levend houden van het cultureel erfgoed van Molukse eilanden. Geïnspireerd door zijn inheemse afkomst van de Molukse eilanden in Melanesië, doorkruist Latoel een artistiek landschap dat abstract expressionisme en geometrische abstractie omarmt. Hij smelt deze diverse stromingen samen tot een harmonieus geheel. Latoel's kunst gaat verder dan traditionele vertellingen en vertaalt zich naar levendige 3D-vormen, waarbij hij de kijker uitnodigt om zijn creaties te betreden in een driedimensionale wereld. Hij verweeft betekenis in zijn kunst, wat aanzet tot grenzeloos denken en diepgravende ontdekkingen. Zijn werk is eerder te zien geweest in onder andere Museum Maluku, Kunsthal Rotterdam en het Stedelijk Museum Amsterdam.

Keuzes bepalen je koers!
Het jaarthema in het Openluchtmuseum in 2024 is Keuzes bepalen je koers! waarbij we inzicht geven in keuzes van jezelf én van anderen. Ook de tentoonstelling VOC-mentaliteit – Wat is jouw aandeel? staat met dat thema in verbinding. Stellen we de mens centraal of is de mensheid onderdeel van het hele systeem? Oftewel, verheffen we onszelf boven de natuur of vereist een plek in het geheel meer respect voor de aarde? Een interessante en actuele discussie die zowel terugkomt in deze tentoonstelling als in het museumpark.

Beeld: Nederlands Openluchtmuseum. Ontwerp Dominique Latoel

Nootmuskaat op Banda. Foto's: Milka Habibuw